Adapazarı halkına, Çark Deresi’nden içme suyu aktarılması meselesi ilk defa; 22 Aralık 1574 ile 16 Ocak 1595 yılları arasında 21 yıl tahtta kalan Padişah 3. Murat döneminde gündeme geldi.
**
Osmanlı arşivine baktığımızda konuyla ilgili ilk yazışmalar 1579-80 yılları arasında gerçekleşmiş. 1581’de başlayan çalışmalar 4 yılda tamamlanmış. Bugünkü Çark Mesire’nin olduğu yere 1585 tarihinde inşa edilen değirmen-çark ile Çark Deresi’nden, Adapazarı’na kesintisiz olarak 250 yıla yakın içme suyu aktarılmış.
**
Tam 7 asır önce yani. 1585’te bitirilen bu değirmen-çark, 250 yıl sonra işlevini yavaş yavaş yitirmeye başlayınca, 1724 yılında Adapazarlı hayırsever Devoğlu Mustafa tarafından değirmen-çarkın olduğu yere yeni bir çark yapılmış.
**
Bu çark ile Çark Deresi’nin suyu, Adapazarı’na içme suyu olarak aktarılmaya devam etmiş. Devoğlu Mustafa’nın yaptığı çark ilkelliğine rağmen, 1894 yılına kadar tam 170 yıl, Çark Deresi’nin suyunu Adapazarı’na ulaştırmış.
**
Tarihe baktığımızda, Adapazarı’nda içme suyu önceleri bahçelerdeki kuyu sularından, sonraları ise 1585 yılında inşa edilen değirmen-çarktan temin edildiği görülüyor. Daha sonra Devoğlu Mustafa’nın 1724 yılında yaptırdığı çark ve 1734 yılında arka kanallar açılarak, Orta Camii çeşmelerine ve tüm şehre içme suyu verildiği kayıtlarda görülmektedir.
**
Biritanya’nın Melas, Bizans’ın Keles-Kilis, Müslümanların ise Çark Suyu dediği bu dere, bugünkü gibi, o zaman da Sapanca Gölü’nün fazla sularının Sakarya Nehri aracılığıyla Karadeniz’e akıtan bir dere. Derenin Karadeniz’e döküldüğü yere su dolabı ve su terazisi de yaptıran Devoğlu Mustafa, şehrin o dönemki en büyük problemlerinden birini çözdü.
**
1894 yılında nüfusu 20 binlere ulaşan Adapazarı’nda Devoğlu Mustafa’nın yaptırdığı bu çark 170 yıl sonra yetersiz kalmaya başlayınca, 1894 yılında dönemin Adapazarı Kaymakamı Mehmet Nüzhet Bey tarafından daha büyük ve daha modern bir çark inşa ettirildi. Kaymakam Mehmet Nüzhet Bey’in, Almanlara yaptırdığı bu çark, 1917 yılına kadar Çark Deresi’nin suyunu, Adapazarı’na taşımış.
**
Yüksek su kulesi ve çarkla, suya debi kazandırarak şehre dağılımını sağlayan daha modern aygıtsa, 1915’te kurulan sonradan adı Türkiye Zirai Donatım Kurumu olacak olan Adapazarı Araba Fabrikası’ndan sağlanan elektrik sonucu, 1916-17 yıllarında dönemin Adapazarı Belediye Başkanı Muharrem Güner tarafından daha güçlü bir aygıta dönüştürüldü.
**
1940-50’li yıllarda Sapanca Gölü’ne direk ilk su hattı bağlanarak şehrin içme suyu bu şekilde temin edildi, hatlar daha sonra artırılarak, hemen hemen tüm Sakarya’ya içme suyu verilmeye başlandı.
**
Yeni söyleyeceğim şu; Bu çark, 1917 yılında yapılmadı. Sadece yenilendi. Çark’ın tarihi Osmanlı arşivinin de söylediği gibi 1585 yılıdır…
